Kateter çeşitli tıbbi uygulamalarda kullanılan ince ve esnek bir tüpten oluşan bir cihazdır. Vücuda yerleştirilen kateterler sıvı boşaltma ilaç verme veya cerrahi aletlere erişim gibi işlevleri yerine getirir. Kateterler özellikle mesane drenajı için üriner kateterler intravenöz sıvı veya ilaç uygulamaları için intravenöz kateterler ve anjiyoplasti gibi kardiyovasküler prosedürlerde sıkça kullanılır. Kateter yapımında kullanılan malzemeler arasında silikon lateks ve poliüretan gibi maddeler yer alır; bu malzemeler tıbbi gereksinimlere göre özenle seçilir.
Kateter Nedir ve Nasıl Çalışır?
Kateter vücudun çeşitli boşluklarına damarlarına veya kanallarına sıvı geçişini sağlamak ya da belirli yolları açık tutmak amacıyla tasarlanmış bir tıbbi cihazdır. Farklı ihtiyaçlara uygun olarak çeşitli tiplerde üretilen kateterler sıvı tahliyesi veya ilaç uygulaması gibi işlevler üstlenir. Bu cihazlar özellikle doğal yollarla sıvı atımı sağlanamadığında ya da spesifik tedavi ve tanı süreçlerinde büyük bir kolaylık sağlar.
Kateter türleri arasında yaygın olarak kullanılanlar şunlardır:
- Üriner Kateterler
- Kardiyak Kateterler
- İntravenöz (IV) Kateterler
- Suprapubik Kateterler
Üriner Kateter Çeşitleri
- Kalıcı Kateterler (Foley): Sürekli idrar drenajı sağlamak için üretradan mesaneye yerleştirilir mesanede sabit kalabilmesi için uç kısmında balon bulunur.
- Aralıklı Kateterler (Giriş-Çıkış): Kısa süreli idrar boşaltımı için mesaneye takılır işlevi bittikten sonra çıkarılır.
- Harici Kateterler (Kondom): Erkek hastalara özel penise kondom şeklinde takılan ve idrar kaçırma durumunda kullanılan bir cihazdır.
Kardiyak Kateter
- Kalp odacıklarındaki basınç ölçümü veya damar tıkanıklığı açma işlemi olan anjiyoplasti gibi işlemler için damarlar yoluyla kalbe ulaşır.
İntravenöz (IV) Kateter
- Kan dolaşımına doğrudan ilaç sıvı veya besin maddesi verilmesini sağlar özellikle uzun süreli tedavilerde kullanılır.
Suprapubik Kateter
- Karından açılan bir kesik yoluyla doğrudan mesaneye yerleştirilir üretral yolun kullanılamadığı durumlarda tercih edilir.
Kateterler kullanım süreleri malzeme türleri ve uygulanacak tıbbi prosedüre göre değişiklik gösterir. Silikon lateks veya poliüretan gibi materyallerden üretilen kateterlerin seçimi hastanın ihtiyaçlarına uygun olarak yapılır. Bu cihazların güvenli ve etkili bir şekilde kullanımı enfeksiyon ve doku hasarı gibi olası komplikasyonları önlemek için doğru yerleştirme ve bakım teknikleri gerektirir.
Kateter Ne Zaman Gerekir?
Üriner kateterizasyon idrarın mesaneden boşaltılmasını sağlamak amacıyla uygulanan önemli bir tıbbi işlemdir. Bu işlem hastanın çeşitli durumlarda idrar akışını kontrol edememesi veya idrar yapamaması gibi sorunlarda uygulanır. Üriner kateterizasyon hem kısa süreli hem de uzun süreli kullanımlarda hastaya fayda sağlar. Özellikle aşağıdaki durumlarda gereklidir:
- Akut idrar retansiyonu
- Kronik idrar retansiyonu
- Kritik hastalarda idrar takibi
- Ameliyat öncesi ve sonrası bakım
- İdrar kaçırmanın yönetimi
- Mesane çıkış tıkanıklığı
- Mesane fonksiyonunu etkileyen nörolojik hastalıklar
- Tanısal prosedürler
- İntravezikal ilaç uygulaması
Üriner kateterizasyon ayrıca bazı cerrahi ve tanısal prosedürlerin başarılı bir şekilde gerçekleştirilmesine destek sağlar. Kritik hastalarda sıvı dengesi takibini kolaylaştırarak böbrek fonksiyonu hakkında önemli bilgiler elde edilmesine olanak tanır. Nörolojik bozuklukları olan kişilerde mesane kontrolü kaybını yönetmek adına aralıklı kendi kendine kateterizasyon da önerilir.
Kateter Kullanımının Olası Riskleri ve Komplikasyonları Nelerdir?
Üriner kateter kullanımı çeşitli tıbbi durumlarda zorunlu olabilir ancak bazı riskler ve komplikasyonları da beraberinde getirir. Bu riskler enfeksiyöz ve enfeksiyöz olmayan komplikasyonlar olarak iki ana gruba ayrılabilir.
Enfeksiyöz Komplikasyonlar
- Kateterle ilişkili idrar yolu enfeksiyonları (KİYE): İdrar yoluna giren bakteriler enfeksiyona neden olur.
- Bakteriüri: Bir haftadan uzun süre kateter takılı kalan hastalarda idrarda bakteri görülmesi.
- Epididimit: Kateterizasyon kaynaklı skrotumda ağrı ve şişlik ile kendini gösteren iltihaplanma.
Enfeksiyöz Olmayan Komplikasyonlar
- Üretral travma ve darlıklar: Kateter takılması sonucu üretrada iltihap ve kanama riski.
- Mesane spazmları: Kateter çevresinde rahatsızlık yaratan istemsiz kasılmalar.
- Kateter tıkanıklığı: Kan pıhtısı veya döküntü birikimi nedeniyle idrar drenajında sorun.
- Mesane taşları: Uzun süreli kateter kullanımına bağlı olarak oluşan taşlar.
- Azalmış hareketlilik ve rahatsızlık: Kateterin varlığı hareketi kısıtlayarak rahatsızlık yaratır.
- Mesane kanseri: Nadiren görülse de uzun süreli kateter kullanımının yarattığı kronik tahriş nedeniyle mesane kanseri riski artabilir.
Bu komplikasyonların önüne geçmek için kateter kullanımını sadece gerektiğinde sınırlamak aseptik teknikler uygulamak ve komplikasyon belirtilerini erken tespit edip müdahale etmek önemlidir.
Kateter Nasıl Doğru Şekilde Bakım ve Temizlenir?
Kateterin uygun bakımı enfeksiyon riskini azaltmak ve işlevselliğini korumak için büyük önem taşır. Doğru bakım uygulamaları sayesinde kateterin uzun süreli kullanımı sırasında oluşabilecek komplikasyonlar en aza indirilebilir. Aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir:
- El hijyenine özen gösterin.
- Eldiven gibi kişisel koruyucu ekipman kullanın.
- Giriş yerini temiz tutun.
- Kateteri sabitleyin ve aşırı hareketi önleyin.
- Drenaj torbasını mesane seviyesinin altında tutun.
- Drenaj torbasını her hasta için ayrı bir kapla boşaltın.
Kateter bakımı sırasında antiseptik solüsyon kullanımı genellikle önerilmez; yalnızca tıkanıklık gibi özel durumlarda yapılmalıdır. Ayrıca hastaların ve bakıcıların hijyen kuralları ve kateter bakımı konusunda bilgilendirilmesi enfeksiyon riskini azaltır. Kateterin tıbbi gerekliliğini düzenli olarak değerlendirip gerektiğinde çıkarmak hastaların sağlığını korumak için oldukça önemlidir.
